Iruñean Emakumeak Izendatu taldeak Rita Aguinaga Iruñeko Orfeoiko aurreneko emakume bakarlariaren eta Remigia Echarren funanbulistaren bizitzei buruzko dokumental laburrak aurkeztu ditu. Ikusentzunezko biografia hauek "Bizitza pilulak" proiektuko lehenengo bi lanak dira. Ekimen honen heburua hainbat emakumek Iruñeko historiari egindako ekarpena aitortu eta ezagutaraztea da.

Gehienez bost minutuko iraupena izanen duten dokumental gehiago egiteko eta bilduma handi bat sortzeko asmoa du Iruñean Emakumeak Izendatu taldeak. Ikusentzunezko lan hauetan protagonista diren emakume batzuk hiriko kale eta plazak izendatzen badituzte ere, hiritarrek ez dituzte haien biografiak ezagutzen. Esate baterako, Remigia Echarrenek Ezkabako kale bat izendatzen du eta Rita Aguinaga Lezkairuko Aitzindarien parkeko plazetako baten izena da.

Besteak beste, proiektu honen helburuak hauek dira: Iruñeko bizitzari eta hiriaren eraiketari hainbat emakumek egindako ekarpena ezagutarazi, emakumeen jakintzak eta bizi-esperientziak aintzat hartzeko androzentrikoak ez diren irizpideak eskaini, Iruñeko emakumezkoen erreferenteak sortu eta emakumeen ikusezintasun sistematikoak suposatzen duen biolentzia sinboliko inplizitua erakustea.

Eguberriak direla-eta, Udalak bi dokumentalak eta Iruñean Emakumeak Izendatu taldearen aurkezpen spota USB memoriatan bildu ditu eta hiritarrei dohainik eskaini nahi dizkie, "Memoria oparitu" lemapean. USBak honako toki hauetan eskuragai izanen dira: Berdintasun eta LGTBQI sailean (Udaletxeko 4. solairuan), Ematic gunean (Konpainia kalea, 29), Harrotun (San Gregorio kalea, 28) eta Zentron (Kondestablearen Jauregian - Kale Nagusia, 2).

Aranzadi Zientzia Elkarteak pirinioetako erromatar galtzadari buruzko liburua atera berri du. Bertan, azken urteotan Auritz inguruan egindako aurkikuntza arkeologikoei buruzko hainbat artikulu zientifiko bildu dituzte.

2008. urtean hasi zituzen Aranzadiko kideek galtzadari buruzko ikerketak eta orduzgeroztik Donazarre eta Longida arteko eremuan hainbat erromatar kokaleku dokumentatu dituzte, bidearen bazterretan. Aurkikuntza horiek guztien berri emateko, hainbat aditu bildu zituen jardunaldia antolatu zuten Auritzen 2013ko uztailean. Jardunaldi hartako ondorioak dira orain liburu gisa argitaratutakoak.

204 orrialde ditu argitalpenak eta muxutruk eskura daiteke, Auritzeko udalean, besteak beste.

Nafarroako Gobernuak eta Iruñeko Udalak elkarrekin aurkeztu dituzte abenduaren 3an Euskararen Nazioarteko Egunaren harira hurrengo asteetan gauzatuko diren kultur jarduerak. Artean antzerkia, bertsolariak, musika emanaldiak edo gazteendako kultura digitaleko laborategi bat daude egitarauan.

Aurtengo jarduera handienetariko bat familiendako antzerki musikadun bat izanen da, hainbat tokitan emanen dena:

“Ane eta ohe hegalaria”

• Abenduak 1, Tutera, Fernando Remacha Kontserbatorioa, 18:30.
• Abenduak 3, Iruña, Café Teatro Zentral, 12:00.
• Abenduak 5, Lesaka, Harriondoa Kultur Etxea, 18:30.
• Abenduak 6, Altsasu, Iortia Kulturgunea, 17:30.
• Abenduak 7, Tafalla, Kulturgunea, 18:00
• Abenduak 8, Zangoza, El Carmen entzunaretoa, 18:00.

Antzeztoki guztietan sarrera doakoa da, leku guztiak bete arte. Antzezlanean kontatzen den istorioan “neskatiko bat agertuko da, lo egitea gorroto duena. Amatxik ipuinak kontatzen zizkion ohatzera joan aurretik. Anek lau urte ditu orain, baina amatxirik ez, eta bere gelan bakarrik gelditzen denean, ez du begirik bildu nahi izaten…”.

Bidaia baten modura ageri zaigu istorioa. Bidaia bat denboran zehar, Nafarroako lurraldean zehar, neskatiko baten ilusioetan zehar eta familia baten bizipenetan zehar. Antzezlan honek "Xaldun Kortin" du oinarri, ahozko tradiziotik berreskuratu diren herri ipuinak, jolasak, esapideak eta kantak XXI. mendeko haurrei helarazteko egitasmoa. Ikuskizuna 0tik 6 urte bitarteko haurrak dituzten familiendako da bereziki, eta 45 minutu irauten du.

Barañaingo Lanabe aretoan giro bikainean jokatu zen BERTSOKABI-Eugenio Arraiza Sariketako hirugarren eta azken kanporaketa, bertsoez gozatzera hurbildu ziren 80ren bat entzuleen aurrean. Garaile Amaia Elizagoien eta Xabat Illarregi izan ziren. Saioa Alkaizak eta Aitor Irastortzak eta Saats Karasatorrek eta Unai Artiedak osatutako bikoteei nagusitu eta hortaz, datorren ostegunean, hilak 26, Iruñeko Arrano Elkartean jokatuko den finalean izango dira haiek ere. 

Osatu da, beraz, sariketako finalean ariko diren bertsolarien zerrenda. Urriaren 26an, Iruñeko Arrano Elkartean ariko dira Alazne Untxalo eta Egoitz Gorosterrazu (berez sailkatutako Irati Majuelo ordezkatuko du azken honek), Joanes Illarregi eta Ekain Alegre eta Amaia Elizagoien eta Xabat Illarregi, 20:00etatik aurrera. Ainhoa Larretxea ariko da gai-jartzaile. Sarrera doakoa izango da, orain arteko kanporaketetan bezalaxe. 

Nafarroako bertsolari gazteei trebatzeko eta jendaurrean kantatzeko aukera emateaz gain, Iruñerriko publikoa –bereziki gazteak- bertsozaletzeko xedea du sariketak, bertsoa hiriburuko eremu informaletara eramanez. Era berean, egitasmo horren bitartez, Eugenio Arraiza (Iruñea, 1936-2015) zenaren figurari gorazarre egin nahi dio Nafarroako Bertsozale Elkarteak. Dakigunez, ikertzaile eta eragile nekaezin, kulturgintzaren eta euskalgintzaren alor ugaritan aritu zen gure Fundazioaren sortzailea; besteak beste, Nafarroako Bertsozale Elkartearen fundatzaile eta lehendakariordea izan zen urteetan, eta Bertsozale Elkartearen ekimena eskertu besterik ezin dugu egin.

Iturria: Bertsozaleen Elkartea

“NAVARRORUM ez da euskararen historiari buruzko erakusketa bat”. Halaxe dio Kultura Sailak igorritako oharrak.

Mende luzeetan zehar ahozko hizkuntza izan denez, gutxi dira inprenta sortu aurretik euskaraz idatzitako lerroak. Halere, aztarnak izan badira, bai eta esanahi eta garrantzi handikoak. Urte bukaera arte, horietako 36ren inguruko erakusketa jarri dute Nafarroako Errege Artxibo Nagusian.

Bildutako bestelako dokumentu batzuek erakusten dute XVII. mendean euskara ohiko hizkuntza zela Nafarroako eremu zabal batean.

Ziraukin, funtzionario euskaldunak eskatu zituzten; Uxueko priore izateko euskara jakitea beharrezkoa zen; eta Nafarroatik Kataluniara eta Portugalera bidali zituzten tropen kapilaua euskalduna izateko eskatu zuten Nafarroako Gorteek: «Ez badaki, ez dio soldata ordaindu behar». Garai hartan Iruñean egindako literatur lehiaketara aurkeztutako testuak hiru hizkuntzatan ziren: gaztelera, latina eta «erresumaren jatorrizko hizkuntza».

Esposizoaz gain, hitzaldi-sorta.

Erakusketaren harira eta berau osatzeko, gaur bertan abiatuko den hitzaldi zikloa antolatu dute:

Urriak 18, 19:00etan

JOAQUIN GORROCHATEGUI - Euskal Herriko Unibertsitatea
"Euskara Antzinatean"

Azaroak 8, 19:00etan

PATXI SALABERRI - Nafarroako Unibertsitate Publikoa
"Euskara Erdi Aroan"

Azaroak 22, 19:00etan

JUAN MADARIAGA ORBEA - Nafarroako Unibertsitate Publikoa
"Euskara XVII. eta XIX mendeetan"

Abenduak 13, 19:00etan

PAULA KASARES CORRALES - Nafarroako Unibertsitate Publikoa
"Euskara Nafarroan, XX eta XXI. mendeetan”

Iturriak: berria.eus, culturanavarra.es

Ondare Kultural Materiagabearen I. Nazioarteko Kongresua antolatu du Nafarroako Unibertsitate Publikoaren Ondare Materiagabearen Katedrak, urriaren 5 eta 6rako.

Gero eta globalizatuagoa den munduan komunitateen kulturaren mantenurako ezinbesteko faktore den neurrian, Ondare Kultural Materiagabearenganako (OKM) interesa hazi da azken urteotan. Hartara, OKMaren gainean lanean diharduten ikertzaileen arteko elkartrukaketa, sortutako ezagutza, gauzatu diren edo gauzatzen ari diren hezkuntza arloko zein difusiozko proposamenak partekatzeko helburuarekin antolatu du katedrak kongresua. OKMaren babesa, ikerketa eta transmisioa jorratuko dira diziplinarteko biltzar zientifikoa izanen den honetan. Nafarroako museoa izanen du egoitza kongresuak hitzaldi nagusiez gain, aldibereko komunikazio saioak eta poster aurkezpenak ere aurrikusita daude.

Euskokultur Fundazioko lantaldeak, Labrit Multimediakoarekin batera, Nafarroako Ahozko Ondarearen bilketari buruzko poster baten bidez parte hartuko du biltzarrean. Bertan, herriz-herriko bilketa prozesuari eta orain arteko emaitzei buruzko azalpenak emanen ditugu. 

Saioak ostegunean goiz eta arratsalde eta ostiral goizean izanen dira. Programa osoa kongresuaren webgunean dago kontsultagarri.

Bikoteka ariko dira 16 eta 30 urte bitarteko bertsolariak, urriaren 5ean hasi eta 26an bukatuko den Xalto Sariaren ordezko sariketan.

Nafarroako Bertsozale Elkarteak, Iruñeko Udala eta Euskokultur Fundazioaren laguntzarekin, Nafarroako bertsolari gazteei eskainitako Bertsokabi-Eugenio Arraiza Sariketa jarriko du aurki martxan. Herrialdeko bertsolari gazteei trebatzeko eta jendaurrean kantatzeko aukera emateaz gain, Iruñerriko publikoa –bereziki gazteak- bertsozaletzeko xedea du sariketak, bertsoa hiriburuko eremu informaletara eramanez. Era berean, egitasmo horren bitartez, Eugenio Arraiza (Iruñea, 1936-2015) zenaren figurari gorazarre egin nahi dio Nafarroako Bertsozale Elkarteak. 

Ikertzaile eta eragile nekaezina, kulturgintzaren eta euskalgintzaren alor ugaritan aritu zen Arraiza; besteak beste, Nafarroako Bertsozale Elkartearen fundatzaile eta lehendakariordea izan zen urteetan. Gainera, Udako Euskal Unibertsitatearen, Nafar Ateneoaren, Eusko Ikaskuntzaren, Arturo Kanpion Euskaltegiaren eta Karrikiri elkartearen sustatzaile ere izan zen, beste egitasmo askoren artean. Era askotako ekimenak sustatu eta babestea xede, Euskokultur Fundazioa eratu zuen 2000. urtean, Maria Josefa Fernandezekin batera. Fundazio haren egoitzak ematen dio aterpe Nafarroako Bertsozale Elkarteari.

Osotara, 16 eta 30 urte bitarteko hemezortzi bertsolarik eman dute izena BERTSOKABI – Eugenio Arraiza Sariketan. Bikoteka ariko dira bertsolariak, zozketak erabakitako moduan. Guztira, lau saio izango ditu sariketak (hiru kanporaketa eta finala). Kanporaketa bakoitzean gailentzen den bikoteak lortuko du finalerako pasea.

iturria: erran.eus

(ezkerretik eskuinera: Zuriñe Hidalgo, Pello Eltzaburu (Pamiela) eta Mikel Haranburu (Euskokultur).

Euskokultur Fundazioak eta Pamiela Argitaletxeak Mikro-ipuin lehiaketaren edizio berria aurkeztu dute, 100 hitzera arteko euskarazko idazlanak sarituko dituena.

Zuriñe Hidalgo abesle eta telebista aurkezlea izanen da aurtengo artista gonbidatua. Berak ere bere ekarpentxo literarioa eginen du, eta parte-hartzaile, irakasle eta gurasoekin batera ospatuko den sari banaketan parte hartuko du. Bestetik, Miren Asiain ilustratzaileak egin du hamaikagarren edizioaren irudia.

Hezkuntza Departamentuaren bitartez Nafarroako Gobernuaren babesa jaso du lehiaketak, eta sei kategoriatan antolatuta dago, ikasketa-ereduaren eta zikloaren arabera; Nafarroa Garaiko (A zein D ereduko) lehen eta bigarren hezkuntzako eta Baxe Nafarroa, Zuberoa eta Lapurdiko lehen eta bigarren mailako ikasle orok hartu dezake parte.

Epaimahaia Aingeru Epaltza, Inma Errea, Itziar Diez de Ultzurrun, Toño Muro eta Joxemari Sestorainek osatuko dute. Kategoria bakoitzeko irabazleak eta ohorezko aipamena jasotzen duten egileek liburu sorta bana jasoko dute. Horrezaz gain, hautaturiko lanak mikro-liburu batean argitaratuko ditu Pamielak.

Abenduaren 22ra arte zabalik dago lanak bidaltzeko epea. Lehiaketaren arauak eta parte hartzeko argibide guztiak, mikroipuin lehiaketaren atalean. 

Heldu den irailaren 10ean, igandearekin, eguerdiko 11:00etan, Joanikot pastorala, aurtengo udan Zuberoan antzeztutako pastorala, jokatua izanen da Iruñeko Baluarte antzokian, Iruñeko udalak antolatuta.

Zuberoako pastorala aire-librean jokatzen den euskal antzerki herrikoiaren mota landuena da. Antzerkia, kantua, dantza eta musika uztartzen dituen genero honek, bi talde antagonikoren bitartez kontatzen du, hautatua izan den 'sujet' edo protagonistaren historia. Aurtengo pastoralak, Altzai eta Lakarri herriek jokatua,  Arberoako Joanikot kapitainaren eta bere emazte Hoztako Maia-ren bizia kontatu du. Joanikot kapitainaren istorio ahanztuaren bitartez, Nafarroako historiaren pasarte garrantzitsu zenbait gogora ekartzen ditu pastoralak. Joanikotek Nafarroako konkistan parte hartu zuen 1512. urtean, Albako dukearen ondoan, Kastilla eta Aragoiko erresumen alde. Haatik, irabazleek egindako triskantzak ikusirik, Joanikot kapitaina Albreteko Enriqueren alde jarri zen, Nafarroa berreskuratzeko saialdietan. 1521eko Garaziko setioan Gaztelarrek preso hartu zuten Joanikot  eta Iruñera eraman. Han traidore jo, hil eta haren gorputza laurdenkatu zuten, hiriko sarguneetan erakutsiz. Orduan Hoztako Maia, bere emazteak Tebaseko haien etxea utzi behar izan zuen eta Baionara ihes egin behar izan zuen.

Igandean, goizeko 10:00etan hasiko dira Pastoralaren inguruko ekitaldiak, karrika-inguruarekin. Zumalakarregiren ataritik abiatu, Redin kalea igo, San Jose Plaza, Curia eta Mercaderes karrikak zeharkatu eta Udal plazan amaituko da. 11:00etan berriz, Pastoralaren antzeztea izanen da Baluarten, esan bezala.

Sarrerak 5 euroan daude salgai, Baluarten txarteldegian eta webgunean.

Aranzadi Zientzia Elkarteko eta Museum of London Archaeology (MOLA) museoko arkeologoak duela 6 urtetik ari dira Auritz eta Aurizberri inguruan dagoen aztarnategi honetan ikerketak egiten. Aurtengo uztaileko kanpainan, hogei arkeologoren borondatezko lanari esker burutu da ikerketa-lana, Nafarroako Gobernuaren, Euskokultur Fundazioaren eta Aurizko Udalaren babesarekin.

Hiri-izaerako aztarnategi garrantzitsua dugu honako hau eta Iter XXXIV galtzadaren Pirinioetako igarobidean dago kokatuta. Astorga-Astorica eta Bordele-Burdigala lotzen zituen galtzada horrek eta egile klasiko erromatarrek Summum Pirineum eta Iturissa kokalekuak aipatzen dituzte baskoien lurretan.

Indusketa-kanpaina

Kanpaina honetan, 280m²-ko indusketa-eremua zabaldu dugu indusketaren arduradunetako batek, Ekhine Garciak hain zuzen, defendatu berria duen geofisikako doktore-tesiaren emaitzak kontuan hartuta.  Kokalekua hautatzeko, 2013 eta 2017 urteen artean eginiko prospekzio magnetikoen eta georradar bidezko prospekzioen emaitzak izan dira oinarria, emaitza horiek agerian utzi baitzituzten inguru hau zeharkatzen duen galtzadaren bi aldeetako egitura arkeologikoak. Zulatutako lagina galtzada zeharkatzeko eta bi motatako eraikuntza-egiturak barnean hartzeko moduan kokatu da.

MOLA, Museum of London Archaeology museoko ildo metodologikoak aplikatu dira esku-hartzean. Londinium-eko arkeologia erromatarrean espezializatutako erakundea da. Lan honetarako, bost laguneko lantaldea etorri da Londrestik eta zulaketa-lanen gidaritzan parte hartu dute. Horrez gain, Aranzadiko gazte arkeologoen belaunaldi berriei prestakuntza ere eman diete.  MOLA erakundeak teknologia berrietan dituen ezagutzak eskaini ditu. Teknologia horiek, gainera, Londresko City hiri-eremu konplexuan kokatutako erromatar aztarnategien kudeaketa arkeologikoan erabiliak zituzten lehendik

Azaleko geruza kendu ondoren azaldu ziren lehen aztarnak, bai galtzadarenak, bai eta sistema geofisikoen bidez hautemandako eraikinen horma-egiturenak ere. Honako material hauek azaldu ziren batez ere: eraikuntzako materialen hondakinak (adreiluak, lauzak eta mortero-hondarrak), egurrezko egiturak erabili zituztela iradokitzen duten iltze ugari eta askotariko zeramika-hondakinak. Beirazko zati ugari ere azaldu ziren, seguru asko, ontzi txikienak.

Hiri-izaerako kokaleku garrantzitsu bat ikusi genuen ondoren Ibañeta muino historikoaren oinean, baskoien lurretan, eta iturri erromatarrek bi populazio gune seinalatzen dituzte hor: Iturissa eta Summum Pirineum.

_{*Iturriak: Testua Arantzadi Zientzia Elkartea / Bideoa Berria telebista}

Pasa den maiatzetik aitzina partaide dugu "Euskal Herriko Txistularien Elkartea. Nafarroa" Euskokultur Mintegian. Elkarte horrek berrantolakuntzari ekin zion iaz eta besteak beste elkarte-egoitza eta helbide baten beharra aurkitu zuten. Mintegiaren berri izan eta hemen diren beste kultur eragileen ondoan jarduteko asmoa jakinarazi ziguten, Mintegiaren proiektuan haiek ere partehartzaile bilakatuz.

Txistularien lana musika bada ere, ez dute gurean ez kontzerturik eta ez entsegurik ere eginen, baizik eta beren ekitaldien prestaketa lan isila, batzarrak... Edonola ere, Mintegian ostatu hartu duen beste kultur agerpen bat da, besteon ahalegin eta jarduera osatzera heldu dena. Ongi etorri eta probetxugarria izan dadila!

Udaberriko ikastaroak bukatu berri direla, hurrengo ikasturtekoak prest ditugu dagoeneko. Udaren bueltan, Nafarroa Estatu subiraua zeneko garaia aztertuko dugu, Orreagako gatazkatik eta 1512ko konkistara arte. Irailaren 26an abiatuko da ikastaroa, 12 saio eginen direlarik abenduaren 19a bitarte.

Euskarazko saioak astearteetan izanen dira, Bixente Serranoren eskutik. Gaztelaniazkoak berriz asteazkenetan, Aitor Pescadorrek gidatuta. Bi taldeen ordutegia berdina da, 19:30etik 21:00etara.

Saioz saio, “urte ilunak” deiturikoak (778-900) landuko dira, halanola Iruñeko Erreinuaren lehen zabalpena (905-1000) eta Antso III. Nagusiaren eta bere oinordekoen gorabeherak. Segidan, Iruñeko Erreinutik Nafarroako Erreinurako eginiko bidea (1076-1194) aztertuko da, XV. mendeko asaldadura arte. Abendura helduta, Nafar Estatuak Europarekin izandako harremana eta Nafarroaren konkista jorratuko da.

Matrikularen prezioa 50 euro da, eta plazak mugatuak dira. Informazio gehiago eta izen-ematea, ikastaroen atalean.

Iragan ostiralean, ekainaren 2a, 2016 Mikro-ipuin lehiaketan saritutako lanak biltzen dituen liburuttoa aurkeztu genuen Gazteluko plazan, urtero liburu-saltzaileek antolatzen duten azokaren ingurunean. Liburuak ikasleen 23 ipuinez gain Oier Sanjurjok idatzitakoa ere badakar, bai eta epaimahaiak emandako akta ere.

Pamiela etxeak argitaratua, liburua ez da salgai jarriko, prezio sinbolikoa baizik ez baitu. Bai ordea, doan banatuko ikastetxe guztietara, baliabide didaktiko gisa baliatua izan dadin. Paperezko argitalpenaz gain, PDF formatuan eskaintzen dugu, bertatik eskuratzeko moduan.

Aurkezpen ekitaldian, argitaratzaileekin batean lehiaketako epaimahaikideak eta hainbat gonbidatu ere izan ziren. Hauen artean eta irakasleren batek lagundurik, idazleetariko batzuk, jendaurrean nork bere ipuina irakurri baitzuen. Ipuin-egileek ale sorta eraman zuten, etxekoen zein lagunen artean banatzeko.

Inma Errea eta Itziar Diez Ultzurrun epaimahaikideek egin zituzten aurkezle eta irakurle lanak, Pello Elzaburuk liburuaren gaineko zertzelada batzuk eman zituen eta Fundazioko patronatukide Xamarrek bertan zeudenak agurtu eta ikasleak oro zoriondu zituen.

Nafarroako Gobernuko Hezkuntza sailaren ordezkari hainbat lagun etorri zen, besteak beste Maria Solana Hezkuntza kontseilari andrea. Sail horrek lehiaketa honi zein liburuari harrera egokia egin die, nola A eta D ereduko ikastetxeentzat hala ikastolentzat ekarpen baliagarria delako.

Aleak ez du toki handirik hartuko etxeko liburutegian, liburuan ipuinek toki handia hartzen ez duten era berean, baina bai erakusten du gure euskal ikasleen irudimenaren handia! Bejondeiela eta jarrai dezatela sormena geure hizkuntzan lantzen.