Argitaratuta: 2017-10-18, atalean
“NAVARRORUM ez da euskararen historiari buruzko erakusketa bat”. Halaxe dio Kultura Sailak igorritako oharrak.
Mende luzeetan zehar ahozko hizkuntza izan denez, gutxi dira inprenta sortu aurretik euskaraz idatzitako lerroak. Halere, aztarnak izan badira, bai eta esanahi eta garrantzi handikoak. Urte bukaera arte, horietako 36ren inguruko erakusketa jarri dute Nafarroako Errege Artxibo Nagusian.
Muhammad bin Abd al-Munim al-Himyarik idatziriko Rawd al-Mitar liburuak 950. urteko kronika bat jasotzen du, zera dioena Iruñeari buruz:
1167ko pergamino bat ere ikusgai dago Artxiboko aretoan. Antso VI.a Jakitunak Aralarko San Migelekoei zuzendutako agiria izaki, euskara izendatzeko erabili zuen esapidea eta euskarazko hitzak irakurri ahal dira:
“Ortiz Lehoarriz faciet, ut lingua Navarrorum dicitur, unamaizter; et Aceari Umea faciet buruzagui quem voluerit”.
1416an dataturiko Martin de San Martin eta Machin de Çalua (Zalba), Nafarroako funtzionario biren arteko korrespondentzia erakusketaren beste harribitxietako bat da. Idazkaria zen lehendabizikoa, diruzaina bigarrena. San Martinekoak Zalbakoari diru-kontuak argitzeko eskatzen zion, bestelako afera pertsonalago batzuez itauntzeaz gain. Erromantzez ari da baina euskaraz egiten dio agurra.
--------------------------------------------------------------------
Machin seynnor: supplico vos que me imbiedes por escripto quoanta es la gracia que los de Sant Johan han de la imposicion; et jaunatiçula egun hon; et me inbiat a dizier si beares al conbit o non.
Et todo vuestro, Martin de San Martin
--------------------------------------------------------------------
Zalbakoak, aldiz, euskarazko parrafo ederra oparitu zion bueltan:
-------------------------------------------------------------------
Seynnor maestre Martin. A commodo vos a Miguel Papon buen amic et seredes bien ayssa en casa de Peyre de Tors del bon baron que mal li se faga en el coillon et escusatme de conbit que non puedo ser, que huespedes tiengo.
Et jaunatiçula abarion eznayz bildur ezten alla. Et jaquiçu Done Johanne Garaçicoec dute graçia erregue baytaric hurtean yruroguey et amaui florin hurtean baytator sey florin et tercio bat ylean rebatiçera colectoreari et alegraçaytec ongui.
Zure guçia, Machin de Çalua.
Bildutako bestelako dokumentu batzuek erakusten dute XVII. mendean euskara ohiko hizkuntza zela Nafarroako eremu zabal batean.
Ziraukin, funtzionario euskaldunak eskatu zituzten; Uxueko priore izateko euskara jakitea beharrezkoa zen; eta Nafarroatik Kataluniara eta Portugalera bidali zituzten tropen kapilaua euskalduna izateko eskatu zuten Nafarroako Gorteek: «Ez badaki, ez dio soldata ordaindu behar». Garai hartan Iruñean egindako literatur lehiaketara aurkeztutako testuak hiru hizkuntzatan ziren: gaztelera, latina eta «erresumaren jatorrizko hizkuntza».
Erakusketaren harira eta berau osatzeko, gaur bertan abiatuko den hitzaldi zikloa antolatu dute:
Urriak 18, 19:00etan
JOAQUIN GORROCHATEGUI - Euskal Herriko Unibertsitatea
"Euskara Antzinatean"
Azaroak 8, 19:00etan
PATXI SALABERRI - Nafarroako Unibertsitate Publikoa
"Euskara Erdi Aroan"
Azaroak 22, 19:00etan
JUAN MADARIAGA ORBEA - Nafarroako Unibertsitate Publikoa
"Euskara XVII. eta XIX mendeetan"
Abenduak 13, 19:00etan
PAULA KASARES CORRALES - Nafarroako Unibertsitate Publikoa
"Euskara Nafarroan, XX eta XXI. mendeetan”
Iturriak: berria.eus, culturanavarra.es